İlk Tapu Tüzüğü olarak adlandırabileceğimiz “Bu defa tapu hakkında icra olunacak nizamattır ki bervech-i ati beyan olunur” başlıklı ve 5 Cemaziye’l-Ahir 1263 (M. 21 Mayıs 1847) tarihli Nizamname, Osmanlı Devleti’nde arazi ile ilgili her türlü muamelenin yapıldığı ve kayıtların tutulduğu Defterhane’nin, bugünkü anlamda modern tapu teşkilatına dönüşümünün ilk adımını oluşturmuştu. Bu ilk dönemde Defterhane’nin taşra yapılanması bulunmadığından, yetkilendirilmiş çeşitli kurumlar ve görevlilerce mahallinde taşınmazlara ilişkin mazbata ve ilmühaberler düzenlenerek merkeze gönderilmekte ve Defterhane’de ise bunlar sicile kaydedilerek baş tarafı tuğralı tapu senetleri düzenlenip yeniden mahalline gönderilmekteydi. Böylece günümüzde tapu sicilinin temelini oluşturan ilk kütükler oluşturulmaya ve arşivlenmeye başlanmıştı.
Teşkilatın bu dönemdeki işleyişi ve yapısı incelendiğinde, günümüzdeki gibi profesyonel iş bölümlerinin oluşturulduğu ve alt birimlerin yapılandırıldığı bir teşkilatlanmanın olmadığı görülmektedir. Günümüzdeki harita ve kadastro gibi alanları da bünyesinde bulundurmayan Defterhane’de, daha ziyade, bugünkü Tapu Dairesi Başkanlığı ile Arşiv Dairesi Başkanlığı’nın görev alanlarının harmanlandığı tek bir yapıdan bahsetmek mümkündür.
1858 Arazi Kanunnamesi’nin ilanından sonra ise işleyişin detaylandırılması ve teşkilatın yeniden yapılandırılması ihtiyacı ortaya çıkmıştır. İlk olarak çıkarılan 13 Ocak 1859 tarihli Tapu Nizamnamesi’ni pek çok yeni düzenleme takip etmiş, Defterhane’nin yapısı genişlemeye ve alt kalem kollarına ayrılmaya başlamıştır.
21 Haziran 1867 tarihinde ilan edilen “Vilayet Tapu Mesalihi Hakkında Talimat” ile taşra teşkilatının kurulması, 23 Kasım 1871 tarihinde ise Defterhane’nin, Defter-i Hâkânî Nezâreti’ne (Bakanlığına) dönüşmesinden sonra teşkilat birçok kaleme ayrılan mühim bir daire hâline gelmiştir.
Bu dönemde iş bölümleri kesin olarak ayrıştırılamaz olmakla birlikte; tapu senetlerinin düzenlenmesi işiyle uğraşan, Taşra ve Dersaadet olmak üzere 2 kısma ayrılıp Senedât-ı Umûmîye Kalemi adını alan birimin, bugünkü Tapu Dairesi Başkanlığı’nın teşkilatlanmış ilk hali olduğu söylenebilir.
21 Haziran 1913 tarihinde Defter-i Hâkânî Nezâreti’nin, Maliye Nezaretine bağlı bir müdürlüğe dönüşmesinden sonra da Senedât-ı Umûmîye İdaresi varlığını devam ettirmiştir.
28 Kasım 1922 tarihli ve 2032 sayılı Kararname’yle Defter-i Hakani Müdürlüğü lağvedilerek Umûr-ı Tasarrufiye Müdüriyeti kurulmuştur. Cumhuriyetin ilanından sonra teşkilatın adı 1924 yılında “Tapu” olarak belirlenmiş, 1925 yılında ise “Tapu Müdüriyet-i Umûmiyesi” adını almıştır.
1925-1926 Yılı Tapu Umum Müdürlüğü teşkilat yapısı incelendiğinde Senedât-ı Umûmîye İdaresi’nin yer almadığı, günümüz Tapu Dairesi Başkanlığı’nın görevlerinin Muamelat ve Mahlulat İdaresi, Muamelat ve Tetkik Kalemi, Mahlulat Kalemi gibi farklı adlardaki alt birimlere dağıtıldığı görülmektedir.
2 Mayıs 1925 tarihli ve 99 sayılı Resmî Ceride ile ilan edilen 658 sayılı Kadastro Kanunu’yla Kadastro Umum Müdürlüğü’nün kurulması ve akabinde 1927 yılında iki teşkilatın birleştirilip Tapu ve Kadastro Umum Müdürlüğü adını almasıyla teşkilatın yapısı yeniden belirlenmiştir. Bu yeni yapıda, Muamelat ve Mahlulat Kalemlerinin görevleri de benzer olmakla birlikte, Tapu Dairesi Başkanlığı’nın günümüze en yakın hali olan “Tapu Müdüriyeti” oluşturulmuştur.
1927 yılı teşkilat şemasında görülen Tapu Müdüriyeti, önemli bir değişikliğe uğramadan 29 Mayıs 1936 tarihli ve 2997 sayılı ”Tapu ve Kadastro Umum Müdürlüğü Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanun”a kadar varlığını korumuştur. Bu ilk teşkilat kanununda ise “Muamele Müdürlüğü” adını almıştır. Muamele Müdürlüğünün görevleri; grup tapu sicil müdürlükleri, kadastro ve tapu tahrir müdürlükleri ve diğer resmî makamlardan tapu, kadastro ve tapulama işleri hakkında gelen soruların cevaplarını hazırlamak, teftiş heyeti layihalarının icaplarını tayin etmek ve tapu sicil idarelerinin istatistiklerini tutmak olarak belirlenmiştir. 6206 sayılı Kanun’da görev ve yetkileri aynı kalan dairenin adı “Muamelat Müdürlüğü” şeklinde değiştirilmiştir.
19 Kasım 1971 tarihinde çıkarılan 7/3434 Sayılı Kararname’yle Muamelat Müdürlüğü, “Tasarruf İşleri Dairesi Başkanlığı” olarak yeniden düzenlenmiştir.
26 Eylül 1984 tarihli ve 3045 sayılı “Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun”un kabul edilmesiyle birlikte “Tasarruf İşlemleri Dairesi Başkanlığı”ndan yanı sıra “Tapu Dairesi Başkanlığı” da kurulmuştur.
25 Kasım 2010 tarihli ve 6083 sayılı “Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun”un kabulüyle teşkilat büyük oranda günümüzdeki şekliyle yapılandırılmıştır. Yeni düzenlemede Tasarruf İşlemleri Dairesi Başkanlığı kapatılmış, tüm görevleri Tapu Dairesi Başkanlığı bünyesinde toplanmıştır.
9 Temmuz 2018 tarihinden itibaren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçişi müteakip, yeni sisteme uygun olarak tüm kurumların teşkilatlarında düzenlemeye gidilmiştir. 15 Temmuz 2018 tarihli ve 30479 sayılı Resmî Gazete’de ilan edilen, Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 30. bölümünde 478.-488. maddeler arasında Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü yeniden yapılandırılmıştır. Bu son düzenlemede de “Tapu Dairesi Başkanlığı” adıyla görevlerine devam eden başkanlığımızın görevleri şu şekilde düzenlenmiştir:
Tapu Dairesi Başkanlığı:
1) Tapu hizmetlerinin etkin ve zamanında sunulmasını sağlamak, tapu işlemlerinin mevzuata uygun olarak gerçekleştirilmesi için gerekli düzenlemeleri yapmak.
2) Tapu Müdürlüklerinin sevk ve idaresine yönelik faaliyetler ile iş hacimlerine göre yıllık çalışma programlarını hazırlamak, yaptıkları işlemlere ait istatistiki bilgileri toplamak ve sonuçlarını değerlendirmek.
3) Tapu sicillerinin oluşturulmasını ve düzenli şekilde tutulmasını sağlamak.
4) Tapu işlemleri ile ilgili her türlü konuyu incelemek ve sonucunu bildirmek.
5) Akit ve tescil işlemleri ile tapu planlarının reddine dair tapu müdürlüklerince verilen kararlara karşı yapılan itirazları inceleyerek Genel Müdürlük görüşünü hazırlamak.
6) Tapu müdürlüklerinin denetimi sonucunda hazırlanan raporları incelemek, gereğini tespit ve takip etmek.
7) Taşınmaza yönelik aracılık faaliyetlerini düzenlemek, lisans vermek, bu faaliyetlerin usul ve esaslarını belirlemek.
KAYNAKÇA
-Tapu Teşkilat Tarihi (TKGM Arşiv D.Bşk. Yazarlar: Songül Kadıoğlu, Mehmet Yıldırır)
-Tapu Kadastronun 100 Yılı (TKGM Arşiv D.Bşk. Yazarlar: Songül Kadıoğlu, Mehmet Yıldırır)